شەهید پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د
قازی محه‌ممه‌د کوڕی قازی عه‌لی و کوڕه‌زای میرزا قاسمی قازی، له بانه‌مه‌ڕی ساڵی ١٢٧٩ی هه‌تاوی، به‌رانبه‌ر به ساڵی ١٩٠٠ی زایینی، له شاری مه‌هاباد، له بنه‌ماڵه‌یه‌کی نیشتمانپه‌روه‌ر و به‌فه‌رهه‌نگ، چاوی به ژیان هه‌ڵێنا. قازی محه‌ممه‌د له ته‌مه‌نی ٧ ساڵیدا ده‌نێردرێته به‌ر خوێندن و پاش خوێندنی زمانی فارسی، له‌گه‌ڵ زانسته جۆراوجۆره‌کانی ئایین، فه‌لسه‌فه، وێژه و عه‌ره‌بی، له‌به‌ر ده‌ستی مامۆستایان و زانستڤانانی گه‌وره‌ی شاری مه‌هاباد، ئاشنا ده‌بێت و پله‌کانی گه‌شه و پێشڤه‌چوون به خێرایی ده‌بڕێت. قازی محەممەد هێشا لاوێکی تازه پێگه‌یشتوو بوو که شاره‌زایی ته‌واوی له زانسته باوه‌کانی سه‌رده‌می خۆیدا هه‌بوو.
قازی له‌سه‌رده‌می لاویدا تامه‌زرۆی خوێندن و فێر بوونی زانسته جۆراوجۆره‌کان بووە و هه‌ر بۆیه له‌لای کۆمه‌ڵێک مه‌سیحی که له مه‌هاباد به مه‌به‌ستی پڕوپاگه‌نده‌ی ئایینی جێگیر ببوون، فێری چەندین زمانێکی بیانی وەک ئینگلیزی و رووسی بوو و وێڕای بانگه‌شه‌ی بیری رزگاریخوازی، نه‌ته‌وه په‌رستی و ئازادیخوازی له نێوان چین و توێژه‌کاندا، کاروباری کۆمه‌ڵایه‌تی و دادوەری و مرۆیی خۆشی به دڵسۆزییه‌وه به‌ڕێوه ده‌برد.
پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د له پاش کۆچی دوایی باوکی ده‌بێته قازیی شاری مه‌هاباد و له کاره‌کانیدا زیاتر گرینگیی به کاروباری خوێندن و فێرکردن و هاندانی خه‌ڵک بۆ لای زانست داوه و دواتر له ساڵی 1941 ده‌بێته به‌رپرسی ئیداره‌ی فه‌رهه‌نگ و ئه‌وقافی شاری مه‌هاباد و هه‌ر له ماوه‌ی به‌رپرسایه‌تییدا یه‌که‌م قوتابخانه بۆ کچان داده‌مه‌زرێنێت.
پێشه‌وا قازی به ناوی نهێنیی “بینایی” ده‌بێته ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ی “ژ. ک” و پاشان هه‌ر به پێشنیاری پێشه‌وا، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران له‌سه‌ر بنه‌ما ته‌شکیلاتییه‌کانی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه له رێکه‌وتی ٢٥ی گه‌لاوێژی ١٣٢٤ی هه‌تاوی داده‌مه‌زرێت و له یه‌که‌م کۆنگره‌ی حیزب، به‌رنامه‌ی پێشنیار کراوی قازی په‌سند ده‌بێ و خۆیشی وه‌ک رێبه‌ری حیزب هه‌ڵده‌بژێردرێ. پاش ماوه‌یه‌کی کورت (5 مانگ و 7 رۆژ) له رێکه‌وتی 2ی رێبه‌ندانی هه‌مان ساڵ، یه‌که‌م کۆماری دێمۆکراتیکی کوردستان له‌سه‌ر ده‌ستی پێشه‌وای کورد ــ قازی محه‌ممه‌د ــ له مه‌یدانی چوارچرای مه‌هاباد به هه‌ڵکردنی ئاڵای کوردستان راگه‌یاندرا و قازی محه‌ممه‌د، رێبه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، ده‌بێت به سه‌رکۆماری کۆماری کوردستان.
پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د پاش دامه‌زراندنی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، له خه‌رمانانی ١٣٢٤ی هه‌تاویدا، سه‌ردانی شاری ته‌ورێزی کردووه و له جێژنی پێکهاتنی فیرقه‌ی دێمۆکراتی ئازه‌ربایجاندا به‌شداریی کردووه. دواتر قازی محه‌ممه‌د به بانگهێشتێکی فه‌رمی وه‌ک سه‌رۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ جاری دووهه‌م، له‌گه‌ڵ هه‌یئه‌تێکی رێبه‌رایه‌تیی حیزب بۆ کاری سیاسی سه‌ردانی باکۆ ده‌کات و داوا له لێپرسراوانی یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت ده‌کات پاڵپشتیی کۆماری کوردستان و گه‌لی کورد بکه‌ن.
پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د له سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی حیزبی دێمۆکرات و کۆماری کوردستاندا گرینگیی زۆری به توێژه جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵگا داوه و لە زۆر بوارەوە رچەشکێن بووە، بۆ نموونه، پێشه‌وا ژن و کچی خۆی له‌مه‌ڕ راکێشانی توێژی ژنان بۆ نێو گۆڕپانی خه‌بات و کاری سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی هان داوه.
پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د پاش ئه‌وه‌ی که هه‌ست به مه‌ترسیی هێرشی رێژیمی ناوه‌ندی بۆسه‌ر تاران ده‌کات، له رێکه‌وتی ١٤ی سه‌رماوه‌زی ١٣٢٥ی هه‌تاوی شوورای شه‌ڕ به به‌شداریی ١٠ که‌س و به سه‌رۆکایه‌تیی خۆی پێک ده‌هێنێت. به‌ڵام پێشه‌وا به هۆی پشت‌کردن و خیانەتی هێندێ له سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کانی کوردستان که (زۆربه‌ی هێزی نیزامی له ژێر ده‌سه‌ڵاتی عه‌شیره‌ته‌کاندا بوو) و هەروەها پشت‌کردنی سۆڤییه‌ت و بێ‌هیوایی له هێزه دێمۆکراتیکه‌کانی ئێران و هه‌روه‌ها ئاڵۆز بوونی بارودۆخی نێوخۆیی کۆماری کوردستان، بە ڕاوێژ لەگەڵ کۆمەڵێک لە خەڵکی مەهاباد بـڕیاری به‌ربه‌ره‌کانێ نه‌کردن درا.
به‌هاتنی ئه‌رتشی شا بۆ کوردستان له رێکه‌وتی ٢٦ی سه‌رماوه‌زی ١٣٢٥ی هه‌تاوی، کۆتایی به ته‌مه‌نی پڕ به‌رهه‌می کۆماری دێمۆکراتیکی کوردستان هات و پاش چه‌ند رۆژ پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د و ژمارەیەک لە کاربەدەستانی کۆمار ده‌سبه‌سه‌ر کران.
دادگایی کردنی پێشه‌وا قازی و هاوڕێیانی له به‌فرانباری 1325ی هه‌تاوی به‌شێوه‌ی نهێنی ده‌ستی پێکرد. پێشه‌وا قازی له دادگا فه‌رمایشییه‌کانی رێژیمی شادا به وره‌وه و زۆر ئازایانه به‌رگریی له خۆی و کۆماری کوردستان و هه‌روه‌ها مافی نه‌ته‌وایه‌تیی گه‌له‌که‌ی کرد و کاربه‌ده‌ستان نیزامیی دادگا هه‌وڵی زۆریان دا که قازی محه‌ممه‌د بێننه سه‌ر ئه‌و بـڕوایه که په‌شیمانی خۆی رابگه‌یه‌نێت. به‌ڵام پێشه‌وا قازی ئازایانه دادگا فه‌رمایشییه‌کان به چۆکدا هێنا.
رێکه‌وتی ٣ی رێبه‌ندانی ١٣٢٥ی هه‌تاوی، پێشه‌وا قازی و سەیف و سەدری قازی له به‌ناو دادگاکانی رێژیمی شاهه‌نشاهیداحوکمی سێدارەیان بەسەردا سەپا و له به‌ره‌به‌یانی ١٠ی خاکه‌لێوه‌ی ١٣٢٦ی هه‌تاوی، له مه‌یدانی چوارچرای مه‌هاباد، ئه‌و شوێنه‌ی که کۆماری تێدا راگه‌یه‌ندرابوو، لە سێدارە دران.
